Typy działalności gospodarczej

Zgodnie z polskimi ramami prawnymi działalność gospodarcza może być prowadzona w wielu różnych formach. Poniżej ich krótka charakterystyka i najważniejsze informacje o każdym rodzaju działalności gospodarczej w Polsce.

Najczęściej wybierana forma prawna prowadzenia działalności. Formalności związane z założeniem jednoosobowej działalności gospodarczej są całkowicie zminimalizowane. Aby osoba fizyczna mogła prowadzić samodzielną działalność gospodarczą, musi być zarejestrowana we właściwym rejestrze, tzn. musi wypełnić odpowiedni wniosek (bezpłatnie - wniosek o wpis działalności do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, CEIDG). Przedsiębiorcy zamierzający rozpocząć działalność w tym formularzu nie muszą ponosić znaczących kosztów rejestracji ani posiadać solidnego kapitału założycielskiego. Jednakże osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą w tej formie ponosi nieograniczoną odpowiedzialność osobistą za wszelkie zobowiązania wynikające z działalności jej przedsiębiorstwa. Ma także wyłączne prawo do reprezentowania swojej działalności. Ta forma jest dostępna wyłącznie dla obywateli państw członkowskich UE i EOG. Obywatele państw trzecich są zobowiązani do uzyskania specjalnych zezwoleń.

Wbrew temu, co może sugerować oznaczenie, spółka cywilna nie jest niezależnym podmiotem gospodarczym, nie ma osobowości prawnej. Jest to jedynie stosunek umowny, tj. pisemna umowa zawarta pomiędzy dwoma lub więcej osobami (fizycznymi, prawnymi lub jednostkami organizacyjnymi mającymi zdolność prawną) tworzącymi spółkę osobową w celu wspólnego prowadzenia działalności gospodarczej. Gdy wspólnikami są osoby fizyczne, nazwa powinna zawierać co najmniej imiona i nazwiska wszystkich wspólników wraz z dodaniem nazwy „spółka cywilna", bądź skrótu (sc.). Przy zakładaniu spółki cywilnej nie jest wymagany kapitał początkowy. Każdy z partnerów jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki i reprezentowania jej na zewnątrz. Partnerzy są osobiście, solidarnie odpowiedzialni za zobowiązania spółki. Sama spółka nie musi być zarejestrowana, ale każdy z partnerów jest zobowiązany do dokonania takiej rejestracji. Księgowość spółki jest uproszczona, jeżeli wspólnikami są osoby fizyczne, a w minionym roku przychody nie przekroczyły 2 mln euro. Księgowość pełna prowadzona jest w pozostałych przypadkach. Ta forma działalności gospodarczej jest dostępna wyłącznie dla obywateli państw członkowskich UE i EOG. Obywatele państw trzecich są zobowiązani do uzyskania specjalnych zezwoleń.

Spółki prawa handlowego, w przeciwieństwie do spółek cywilnych, są autonomicznymi podmiotami gospodarczymi, które nie są osobami prawnymi, ale zgodnie z obowiązującymi przepisami posiadają pewne istotne cechy osób prawnych. Spółki te mogą nabywać tytuły prawne, zobowiązania umowne, pozywać i być pozywane we własnym imieniu. Spółki handlowe, jako przedsiębiorcy, muszą być wpisane do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego (KRS). Spółki prawa handlowego dzielimy na: osobowe (jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna) oraz kapitałowe (akcyjna – S.A. oraz z ograniczoną odpowiedzialnością – z o.o.).

Spółka jawna to najprostsza forma prawna działalności gospodarczej, uregulowana w Kodeksie spółek handlowych, koncentrująca się przede wszystkim na komponencie osobistym, czyli na partnerach. Minimum dwóch wspólników (osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne mające zdolność prawną). Akt zarejestrowanego związku partnerskiego powinien być sporządzony w formie pisemnej, chyba że akt ten zobowiązuje wspólnika do wniesienia wkładu, dla którego przewidziana jest jakakolwiek specjalna forma, np. w celu wniesienia nieruchomości do związku partnerskiego, akt partnerstwa musi być sporządzony w formie aktu notarialnego. Wymagany jest także wpis do KRS. Nazwa spółki powinna zawierać nazwisko przynajmniej jednego wspólnika albo firmę, a także oznaczenie „spółka jawna" lub „sp. j.". Partnerzy wnoszą wkład do spółki. Wartość takich wkładów musi być określona, ale nie jest wymagany minimalny kapitał założycielski. Podobnie jak w przypadku spółki cywilnej, każdy z partnerów jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki i reprezentowania jej na zewnątrz. Każdy ze wspólników odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczeń, z całym swoim majątkiem, wspólnie z pozostałymi wspólnikami i ze spółką. Odpowiedzialność tę definiuje się jednak jako odpowiedzialność subsydiarną, co oznacza, że wierzyciel spółki osobowej może dokonać egzekucji z majątku wspólnika, jeżeli egzekucja z majątku spółki osobowej okaże się bezskuteczna. Ta forma działalności gospodarczej jest dostępna wyłącznie dla obywateli państw członkowskich UE i EOG. Obywatele państw trzecich są zobowiązani do uzyskania specjalnych zezwoleń.

Spółka partnerska jest specyficznym rodzajem spółki. Jej założycielami mogą być wyłącznie osoby prywatne upoważnione do wykonywania wolnych zawodów, określonych w art. 88 Kodeksu spółek handlowych, w tym: adwokat; farmaceuta; architekt; inżynier budowlany; tłumacz przysięgły itp.

Warunkiem do zawiązania spółki partnerskiej jest sporządzenie umowy spółki w formie aktu notarialnego oraz jej rejestracja w KRS. Istotna substancja przedsiębiorstwa zazwyczaj składa się z wkładów partnerów, bez określonej minimalnej wartości kapitału zakładowego dla spółki partnerskiej. Unikalną cechą partnerstwa zawodowego jest szczególna regulacja zasad odpowiedzialności. Każdy partner może być pociągnięty do odpowiedzialności jedynie za konsekwencje swoich działań, ale nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w wyniku czynów innych partnerów, a także z tytułu zobowiązań spółki wynikających z działań lub niewykonania obowiązków przez osoby zatrudnione przez spółkę i podporządkowane innemu partnerowi. Księgowość spółki partnerskiej może być prowadzona za pomocą pełnej księgowości lub księgowości uproszczonej. W nazwie spółki powinno znajdować się nazwisko co najmniej jednego partnera z oznaczeniem “i partner” bądź “i partnerzy” lub oznaczenie “spółka partnerska”, a także określenie wolnego zawodu wykonywanego w spółce (np. „architekci”). Ta forma działalności jest dostępna tylko dla obywateli państw członkowskich UE i EOG. Obywatele państw trzecich są zobowiązani do uzyskania specjalnych zezwoleń.

Jest to specyficzny rodzaj partnerstwa handlowego, wyróżniający się obecnością dwóch rodzajów partnerów: partnerów z ograniczoną odpowiedzialnością i partnerów ogólnych. To dobra forma prawna działalności dla podmiotów o różnym potencjale finansowym. Komandytariusz jest wspólnikiem ponoszącym ograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki wobec wierzycieli (tylko do wysokości sumy komandytowej określonej w akcie spółki). Nazwa powinna zawierać nazwisko albo pełną nazwę firmy przynajmniej jednego komplementariusza, a także oznaczenie „spółka komandytowa" lub „sp. k." Nazwa nie może zawierać nazwiska ani firmy komandytariusza. Akt notarialny spółki komandytowej sporządzany jest w formie aktu notarialnego. Partnerzy wnoszą wkład do spółki osobowej. Wartość takich wkładów musi być określona, ale – tak jak w przypadku spółki jawnej – nie jest wymagany minimalny kapitał zakładowy. Podział odpowiedzialności wspólników wiąże się z zakresem ich uprawnień do zarządzania sprawami spółki i reprezentowania spółki na zewnątrz. Komandytariusz może jedynie reprezentować spółkę jako pełnomocnik i nie jest ani upoważniony, ani zobowiązany do prowadzenia spraw spółki. Komandytariusz jest odpowiedzialny za prowadzenie spraw spółki oraz reprezentowanie spółki na zewnątrz. Ta forma działalności gospodarczej jest dostępna dla obywateli każdego państwa. Podobnie, jak poprzednie rodzaje spółek, spółka komandytowa nie ma osobowości prawnej, podatnikami podatku dochodowego są więc wspólnicy. Wymagane jest prowadzenie pełnej księgowości.

Ciekawą i korzystną pod wieloma względami wersją spółki komandytowej jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością & spółka komandytowa. W tej szczególnej formie organizacyjnej komandytariusz jest osobą fizyczną – wspólnikiem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, a sama spółka z ograniczoną odpowiedzialnością staje się komplementariuszem.

Spółka komandytowo-akcyjna jest odrębnym typem spółki prawa handlowego (choć ustawodawca zalicza je do spółek osobowych). Zawiera w sobie cechy dwóch typów spółek – akcyjnej i komandytowej. W tego typu spółkach co najmniej jeden wspólnik jest komplementariuszem, który odpowiada za zobowiązania spółki wobec wierzycieli bez żadnych ograniczeń, a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Podstawą funkcjonowania spółki jest statut w formie aktu notarialnego oraz rejestracja w KRS. Spółka komandytowo-akcyjna jest jedynym rodzajem spółki, w której konieczne jest podwyższenie kapitału zakładowego w wysokości do co najmniej 50 000 zł. Dlatego też spółka ta jest kapitalizowana wyżej niż którykolwiek z istniejących typów spółek. Spółka jest reprezentowana zewnętrznie przez komplementariuszy, natomiast wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki ani nie są zaangażowani w zarządzanie spółką (mogą jedynie reprezentować spółkę jako pełnomocnicy). Nazwa powinna zawierać nazwisko albo pełną nazwę firmy przynajmniej jednego komplementariusza, a także oznaczenie „spółka komandytowo-akcyjna" lub „S.K.A.". Nazwa nie może zawierać nazwiska ani firmy akcjonariusza. Co ciekawe, komplementariusz może (poprzez wniesienie wkładu do kapitału spółki) uzyskać status akcjonariusza. Akcjonariusz zaś może uzyskać status komplementariusza - w nazwie spółki musi się znaleźć jego imię, nazwisko lub nazwa firmy. Spółka ta jest objęta podatkiem dochodowym od osób prawnych. Ta forma działalności gospodarczej jest dostępna dla obywateli każdego państwa.

Oprócz spółek osobowych, polskie ramy prawne przewidują dwie dodatkowe formy prowadzenia działalności gospodarczej, a mianowicie spółki kapitałowe: spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością (Sp. z o.o.) i spółkę akcyjna (S.A.). Ich celem jest prowadzenie szerszej działalności niż w przypadku spółek osobowych.

Spółki akcyjne są szczególnie przystosowane do obsługi dużych przedsięwzięć gospodarczych, wymagających zaangażowania znacznego kapitału własnego. Oba te rodzaje spółek są osobami prawnymi, działają jako samodzielni przedsiębiorcy i dlatego muszą być wpisane do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego.

Spółki są najczęściej wybieranymi formami prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce. Czynnikiem silnie wpływającym na ich popularność jest m.in. ograniczenie osobistej odpowiedzialności wspólników do wysokości ich wkładów na pokrycie kapitału zakładowego.

Ten typ organizacji jest najczęściej wybierany przez osoby zamierzające angażować się w małą lub średnią działalność gospodarczą. Chociaż ten rodzaj spółki może być zarządzany przez osoby trzecie inne niż akcjonariusze, powszechną praktyką jest delegowanie funkcji zarządczych jednemu lub kilku akcjonariuszom. Spółka odpowiada w pierwszej kolejności swoimi własnymi aktywami. Członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem. Wymagany jest minimum jeden założyciel (osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna mająca zdolność prawną). Założycielem nie może być wyłącznie jednoosobowa spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Akt założenia spółki z ograniczoną odpowiedzialnością powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego. W ciągu 6 miesięcy od podpisania umowy należy dokonać wpisu spółki do KRS. Wspólnicy wnoszą wkład na rzecz spółki, pokrywający kapitał założycielski (kapitał zakładowy). Jego minimalna wysokość wynosi 5 000 zł, dzięki czemu odpowiedzialność majątkowa wspólników ograniczona zostaje do wysokości wniesionego wkładu kapitału do spółki. Spółka z o.o. może być prowadzona w formie jednoosobowej oraz wieloosobowej. Nie ma ograniczeń uniemożliwiających nabycie całości udziałów w istniejącej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością przez innego jednoosobowego wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W odróżnieniu od spółek osobowych, spółki działają jako osoby prawne poprzez swoje organy. Organami spółki z ograniczoną odpowiedzialnością są: walne zgromadzenie wspólników oraz zarząd, jak również organy nadzorcze, które są obowiązkowe jedynie w szczególnych okolicznościach (rada nadzorcza i/lub komitet ds. rewizji). Zakres kompetencji poszczególnych organów spółki jest podzielony prawnie i może być dalej regulowany w akcie założycielskim spółki. W każdym przypadku zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje ją. W tym przypadku działalności wymagane jest prowadzenie pełnej księgowości i składania sprawozdań finansowych. Wspólnicy muszą również uiszczać podatek PIT od wypłaconej dywidendy. W nazwie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie ma konieczności umieszczania nazwisk wspólników, może być ona wybrana dowolnie, ale musi zawierać określenie „spółka z ograniczoną odpowiedzialnością" lub „spółka z o.o." lub „sp. z o.o.". Ta forma działalności gospodarczej jest dostępna dla obywateli każdego państwa.

Spółka akcyjna (S.A.) jest organizacją, która jest w stanie pozyskać znaczny kapitał własny od dużej grupy inwestorów w stosunkowo krótkim czasie i przy stosunkowo niskich kosztach. Dlatego też forma ta jest najczęściej stosowana w przypadku dużych przedsięwzięć gospodarczych, których celem jest wejście na giełdę. Cechą charakterystyczną tej spółki jest bezwzględne oddzielenie funkcji zarządczych od funkcji akcjonariatu – w spółkach akcyjnych bieżące zarządzanie jest wykonywane przez jedną lub więcej osób specjalizujących się w działaniach zarządczych. Ponieważ akcjonariusze nie są bezpośrednio zaangażowani w zarządzanie spółką, są w stanie zdywersyfikować swoje portfele i angażować kapitał w wiele operacji biznesowych jednocześnie. Spółka odpowiada swoimi własnymi aktywami. Akcjonariusze ponoszą jedynie ryzyko utraty posiadanych akcji spółki. Kolejną ważną cechą spółki akcyjnej jest nieograniczona zbywalność akcji spółki. Statut spółki akcyjnej powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego, a także powinno nastąpić dokonanie jej wpisu w KRS. Sygnatariusze takiego aktu stają się założycielami spółki akcyjnej. Następnie akcjonariusze wnoszą wkłady na pokrycie kapitału zakładowego. Minimalna wartość kapitału zakładowego spółki akcyjnej wynosi 100 000 zł. Podobnie jak w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna nie może być zakładana (tworzona) wyłącznie przez jednego wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Spółka akcyjna działa poprzez swoje organy w sposób przewidziany w statucie. Należą do nich: walne zgromadzenie (akcjonariuszy), zarząd i rada nadzorcza, co jest obowiązkowe, w przeciwieństwie do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Księgowość spółki akcyjnej musi być prowadzona z wykorzystaniem pełnej księgowości. Roczne sprawozdania finansowe są badane przez biegłego rewidenta. Nazwa może być wybrana dobrowolnie, jednak musi zawierać określenie „spółka akcyjna” lub „S.A.”. Ta forma działalności gospodarczej jest dostępna dla obywateli każdego państwa.

Oddział

Przedsiębiorca zagraniczny może otworzyć oddział na terytorium Polski, na zasadzie wzajemności, czyli samodzielnej i organizacyjnie samodzielnej działalności gospodarczej przedsiębiorcy, prowadzonej poza jego główną siedzibą. Kluczową cechą charakterystyczną oddziału jest to, że nie posiada on osobowości prawnej, ale działa w granicach osobowości prawnej przedsiębiorcy zagranicznego, który założył oddział. Oddział zagranicznego przedsiębiorcy musi być wpisany do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, a koszty procedury rejestracji są takie same jak w przypadku spółek handlowych. Rejestracji dokonuje się na podstawie stosownej uchwały/decyzji o utworzeniu oddziału, z jednoczesną rejestracją danych przedsiębiorcy zagranicznego (w tym przedłożenie statutu/umowy spółki oraz kopii stosownej rejestracji przedsiębiorcy zagranicznego). Przedsiębiorca zagraniczny musi wyznaczyć swojego pełnomocnika w oddziale. Osoba ta jest uprawniona i upoważniona do działania w oddziale, jednak tylko na rzecz i w imieniu przedsiębiorcy zagranicznego. Oddział nie posiada odrębnej nazwy firmy i identyfikuje się na rynku z nazwą firmy zagranicznego przedsiębiorcy. Oddział posiada własny odrębny majątek, w związku z czym przedsiębiorca zagraniczny jest zobowiązany do prowadzenia oddzielnych rachunków dla oddziału w języku polskim, zgodnie z polskimi przepisami o rachunkowości. Oddział może prowadzić działalność gospodarczą tylko w zakresie działalności gospodarczej przedsiębiorcy zagranicznego. Oddziały przedsiębiorstw z państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego mogą w Polsce działać na tych samych zasadach, co polskie przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorca zagraniczny może również otworzyć przedstawicielstwo w Polsce. Ta koncepcja prawna jest bardzo podobna do koncepcji oddziału: przedstawicielstwo nie posiada osobowości prawnej i stanowi jednostkę organizacyjną, która jest całkowicie i bezwzględnie podporządkowana przedsiębiorcy zagranicznemu. Podstawowa różnica pomiędzy tymi dwoma rodzajami placówek zagranicznych polega na tym, że przedstawicielstwo może prowadzić jedynie działania reklamowo-promocyjne na rzecz i w imieniu przedsiębiorcy zagranicznego. W odróżnieniu od oddziałów, które są wpisane do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, utworzenie przedstawicielstwa wymaga wpisu do prowadzonego przez ministra właściwego do spraw gospodarki rejestru przedstawicielstw przedsiębiorców zagranicznych. Pozostałe obowiązki i zobowiązania przedsiębiorcy tworzącego przedstawicielstwo są podobne do tych, które obowiązują przy tworzeniu oddziału.

Europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych (EZIG)

Ta transgraniczna forma prowadzenia działalności gospodarczej jest regulowana w odniesieniu do Ustawy z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej (Dz.U.2022.259 t.j.). To forma prawna prowadzenia działalności gospodarczej o charakterze ponadnarodowym, która łączy w sobie cechy spółki (jawnej) i konsorcjum. EZIG musi składać się z co najmniej 2 podmiotów (spółek i/lub osób prywatnych) prowadzących działalność gospodarczą lub posiadających siedzibę statutową w dwóch różnych państwach członkowskich UE. Konstrukcja prawna EZIG zbliżona jest do przyjętej w Kodeksie spółek handlowych konstrukcji prawnej spółki jawnej. Do EZIG z siedzibą w Polsce mają zastosowanie przepisy o spółce jawnej. Na mocy tych przepisów EZIG jest jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej.

EZIG podlega wpisowi w KRS na zasadach określonych dla spółek jawnych. Ważną różnicą w stosunku do spółki jawnej jest to, że do prowadzenia spraw i reprezentacji EZIG powołuje się osoby trzecie, którymi są zarządcy zgrupowania. Celem EZIG jest ułatwienie lub rozwój działalności gospodarczej poszczególnych członków, a nie wyłącznie osiąganie zysków. Działalność EZIG ma zatem charakter pomocniczy w stosunku do działalności jego członków.

Spółka europejska to forma przedsiębiorstwa uregulowana Rozporządzeniem 2157/2001/WE i Dyrektywą 2001/86/WEr. Jest to spółka akcyjna, która powinna istnieć w ramach prawa spółek poszczególnych państw członkowskich, również z krajowymi spółkami akcyjnymi. SE posiada osobowość prawną i musi posiadać stosunkowo wysoki kapitał zakładowy – 120 000 EUR. W porównaniu z polską spółką akcyjną, w przypadku SE występuje kilka istotnych różnic: powstanie SE, statutowa siedziba i zmiana (przepływ) statutowej siedziby, swobodny wybór systemu osób prawnych w SE (pojedyncza lub podwójna) oraz partycypacja pracowników w zarządzaniu SE. Spółka europejska może powstać tylko poprzez: transgraniczną fuzję spółek akcyjnych mających siedziby na obszarze UE, jeżeli co najmniej dwie z nich podlegają prawu różnych państw członkowskich, utworzenie spółki europejskiej jako spółki dominującej w strukturze holdingowej składającej się z krajowych spółek akcyjnych i spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, utworzenie spółki zależnej przez co najmniej dwie spółki w rozumieniu art. 48 ust. 2 TWE, przekształcenie spółki akcyjnej podlegającej wyłącznie prawu krajowemu, utworzenie przez spółkę europejską innej jednoosobowej spółki w tej formie. Siedziba statutowa i siedziba zarządu spółki europejskiej muszą znajdować się w tym samym kraju Unii Europejskiej.